Zaburzenia fizjologiczne owoców – jak je rozpoznać i czy można im zapobiec?

Choroby fizjologiczne owoców przyczyniają się do obniżenia zdolności przechowalniczej jabłek oraz znacznego pogorszenia jakości owoców. Pierwsze symptomy tych chorób możemy zaobserwować już w trakcie zbiorów lub trwania sezonu wegetacyjnego. Co determinuje wystąpienie  tych chorób jednym z czynników są składniki pokarmowe występujące w owocach.  Makro i mikroelementy są ważnymi składnikami pokarmowymi dla roślin, szczególnie istotne są ich odpowiednie zawartości w owocach. Zarówno zbyt wysokie zawartości pierwiastków jak i ich niedobory mogą mieć niekorzystny wpływ na jakość, wygląd owoców, a także to w jaki sposób będą się przechowywać. Nieoptymalne zawartości pierwiastków mogą przyczyniać się do występowania szeregu chorób przechowalniczych o podłożu abiotycznym i mające wpływ pośredni na rozwój chorób biotycznych.

Charakterystyka chorób fizjologicznych

Gorzka plamistość podskórna (GPP) jest chorobą fizjologiczną powstającą głównie na skutek niedoboru wapnia w jabłkach, konkretnie chodzi tutaj o stosunek zawartości potasu do wapnia w owocach. Ponadto przyczyniają się do tego zbyt wysoka temperatura w okresie wegetacyjnym, zbyt intensywne opady deszczu, bądź nawadnianie przed zbiorami poprzedzone okresem suszy. Zbiór w odpowiednim terminie i przechowywanie jabłek w odpowiednich warunkach to sposoby na ograniczenie występowanie tej choroby Niezwykle istotne w zapobieganiu powstawania GPP jest  odpowiednie nawożenie szczególnie potasem, magnezem i wapniem. Aby było ono skuteczne musi być wykonywane w odpowiednim terminie i przy odpowiednich warunkach pogodowych. W celu uniknięcia choroby zaleca się wykonanie również analizy gleby oraz liści a w końcowym etapie także owoców. Najistotniejszym działaniem zapobiegawczym wystąpieniu GPP jest odpowiednie nawożenie wapniem, także przed zbiorami aby dostarczyć wapń owocom.

Szklistość miąższu to kolejna choroba fizjologiczna do której powstawania przyczyniają się niskie zawartości wapnia w owocach oraz nadmierne nawożenie azotem. Oprócz tego wpływ mają warunki atmosferyczne – długo utrzymujące się upały i susza w okresie wegetacyjnym, a także wahania temperatury przed zbiorami. Efektem choroby jest porażenie tkanek w pobliżu wiązek sitowo-naczyniowych lub w okolicach gniazda nasiennego. Widocznymi objawami tej choroby jest wodnistość i szklisto-przeźroczystość miąższu. Sposobem na zniwelowanie choroby jest nieschładzanie jabłek od razu po zbiorze ale przechowywanie ich w temperaturze około 10 stopni celujesz. Dalsze przechowywanie powinno odbywać się w wyższej niż jest to zwykle praktykowane temperaturze co przekłada się na mniejszą trwałość przechowalniczą owoców.  Przy tej chorobie ważne jest aby dostarczać w odpowiednich terminach wapń poczynając od wielkości orzecha włoskiego. Terminowe nawożenie zdecydowanie ogranicza problemy ze szklistością miąższu.

Oparzelizna powierzchniowa jest zaburzeniem fizjologicznym, która rozwija się w okresie po zbiorczym, podczas przechowywania owoców. Jedną z przyczyn jej powstawania jest zbyt niska zawartość wapnia, poza tym przyczyniają się do tego chociażby zbyt wczesny zbiór owoców, czy też przechowywanie ich w warunkach zbyt wysokiej temperatury i wilgotności względnej. Owoce z objawami choroby charakteryzują się: nieregularnymi, rozmytymi żółto-brązowymi plamami na powierzchni owoców… Co ważne zwykle objawy tej choroby uwidaczniają się po upływie 2 do 3 miesięcy po rozpoczęciu przechowywania ich w normalnej atmosferze, a jej postępowanie obserwuje się po przeniesieniu owoców do wyższej temperatury. Jednym ze znanych sposobów na zapobieganie rozwoju choroby jest przechowywanie owoców w kontrolowanej atmosferze w odpowiednich warunkach, terminowe zbiory oraz prawidłowe nawożenie przed zbiorami.

Rozpad chłodniczy jest chorobą fizjologiczną do której przyczyniają się między innymi: niskie temperatury w końcowym okresie wegetacji, niski plon, duża wilgotność względna i nadmierne stężenie dwutlenku węgla w warunkach przechowalniczych. Przyczynia się do tego również zbyt niska zawartość fosforu w jabłkach. Należy unikać przechowywania owoców w wyższej temperaturze, ponieważ czynnik ten przyśpiesza występowanie objawów. Znanym sposobem na zapobieganie rozwoju choroby jest okresowe wyjmowanie chorych owoców z chłodni i umieszczanie ich w temperaturze pokojowej.

Rozpad starczy to kolejna choroba związana bezpośrednio z procesem dojrzewania i starzenia owoców. Przyczyniają się do tego: stosunkowo późny zbiór jabłek, długi okres ich przechowywania, niski plon i duże rozmiary jabłek, a także niskie zawartości wapnia. Zbiór owoców w odpowiednim terminie zmniejsza ryzyko wystąpienia tej choroby. Jabłka u których obserwowalne są objawy choroby powinno się schłodzić jak najszybciej po zbiorze i nie przechowywać ich zbyt długo.  Niezastąpioną kwestią ograniczania tej choroby abiotycznej jest oczywiście odpowiednia zawartość wapnia, którą możemy kontrolować wykonując analizy owoców.

Uszkodzenia słoneczne owoców jest to choroba fizjologiczna , którą mogą zostać dotknięte owoce, które zostały poddane długotrwałemu działaniu silnych promieni słonecznych..  W zacienionej części owocu dochodzi do niemal całkowitego rozkładu skrobi. Natomiast ta część jabłka, która została uszkodzona przez promienie słoneczne cechuje się brakiem rozkładu skrobi. Uszkodzenia spowodowane przez słońce sprawiają, że trwałość owoców podczas przechowywania jest znacznie ograniczona.. Jędrność po stronie owocu uszkodzonego przez słońce jest niższa  niż po stronie przeciwległej. Dodatkowo strona „zacieniona” szybciej będzie ulegać rozpadom.

Rola wapnia, a zdolność przechowalnicza owoców

Warto podkreślić w tym miejscu duże znaczenie wapnia jako składnika pokarmowego, który jest niezwykle istotny w przypadku jakości owoców. Ma on duży wpływ na jędrność owoców i ich zdolność przechowalniczą, a także odpowiada za równomierne dojrzewanie owoców. Warto dodać, ze zbyt duża zawartość wapnia w owocach ma niekorzystny wpływ na ich smak. Owoce w których zawartość wapnia jest mała mogą pękać, są mniej odporne na oparzenia słoneczne, a także większa jest ich podatność na korkowacenie. Co ważne nawet optymalna zawartość tego pierwiastka w glebie nie gwarantuje, że w owocach również będzie on w ilości optymalnej. Z tego powodu zwykle konieczne jest uzupełnienie tego pierwiastka przez zastosowanie zabiegów dolistnych. Na zawartość wapnia w owocach mają wpływ różne czynniki biologiczne: wiek drzew, odmiana, podkładka, a co za tym idzie wzrost pędów. Znaczenie mają również właściwości gleby, czy też jej wilgotność. Nie bez znaczenia są także panujące warunki pogodowe, przykładowo: nadmierne opady deszczu, okresy suszy, bardzo wysokie i niskie temperatury. Wapń odpowiada za regulację odczynu gleby, jej strukturę, jak również ma wpływ na aktywność drobnoustrojów glebowych. Odpowiednia zawartość wapnia w glebie jest konieczna, aby mógł on zostać pobrany przez system korzeniowy do rośliny.

Równie ważny w owocach jest potas. Oprócz tego, że jest on odpowiedzialny za gospodarkę wodną, ma znaczący wpływ na odpowiednie wybarwienie jabłek. Za odpowiednie wybarwienie owoców odpowiada również fosfor. Optymalne zawartości tych pierwiastków są niezbędne, aby zbierane owoce były dobrze wybarwione i były odpowiednich rozmiarów, poza tym zarówno fosfor jak i potas mają wpływ na zdolność przechowalniczą owoców.

Analiza owoców – dlaczego należy ją wykonać i co nam daje?

Niezwykle ważne jest więc, aby zawartości poszczególnych składników pokarmowych w jabłkach były na optymalnym poziomie. Będzie to miało pozytywny wpływ szczególnie na ich zdolność przechowalniczą. Aby poznać aktualną zawartość poszczególnych pierwiastków w jabłkach niezbędne jest wykonanie badania składu owoców najlepiej na około 2 tygodnie przed planowanym zbiorem. Wtedy mam jeszcze chwile aby móc wykonać ostatni zabieg wapniem, a także uzyskany wynik pozwoli nam podjąć decyzję odnośnie zdolności przechowalniczej naszych owoców. Można je wykonać w Laboratorium Fertico, obejmuje ono analizę makro i mikroelementów, w tym również wapnia, a także analizę azotu ogólnego Kjeldahla, uwzględniany jest także stosunek potasu do wapnia. Warto jednak pamiętać, że tylko w porę podjęte działania mające na celu poprawę składu owoców mają szansę przynieść oczekiwane korzyści.

Autorzy:
Weronika Tul, Krzysztof Polewski