Materiał szkółkarski bez patogenów- jak zapobiegać i jak radzić sobie w przypadku infekcji?

Wielu plantatorów oraz szkółkarzy mierzy się z problemem występowania patogenów roślin. Patogeny mogą mieć swoje źródło w wodzie, roślinach lub glebie. To właśnie tam bytują mikroorganizmy powodujące groźne i trudne do zwalczenia choroby. Patogeny migrują z otoczenia (woda, gleba) lub sąsiadującej rośliny, powodując kolejne infekcje. Przyjmuje się, że najczęściej patogeny bytują w glebie. Przykładem często pojawiającego się patogena odglebowego jest Verticilium dahliae, powodujący wertycyliozę lub najbardziej znana Phytophthora spp. powodująca m.in. zgniliznę korzeni.

Nowoczesnym oraz wiarygodnym rozwiązaniem na wczesną identyfikację patogenów zanim obserwowane są objawy choroby jest zastosowanie technik biologii molekularnej. W laboratorium Instytutu Agronomicznego Fertico, wykonywane są badania molekularne patogenów z gleby, roślin oraz wody. Diagnostyka molekularna pozwala otrzymać diagnozę szybko i precyzyjnie, gwarantując wiarygodność rzędu 99%.

Źródło chorób na plantacjach

Rozwój patogenów jest zależny od parametrów takich jak: warunki pogodowe (temperatura, wilgotność, opady), źródło infekcji oraz podatność roślin na infekcje. Jednym z najczęstszych powodów występowania patogenów jest niekontrolowany obrót materiałem szkółkarskim. Patogeny mają tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania się m.in. Phytophtora cactorum, Pestalotiopsis clavispora, czy Verticillium dahliae. Wiele patogenów odglebowych tworzy formy przetrwalnikowe oraz wytwarza dużą ilość zarodników, dzięki którym patogeny szybciej się rozprzestrzeniają. Patogeny bakteryjne mogą rozprzestrzeniać się z deszczem lub nawet być przenoszone przez owady. Brak odpowiedniego zmianowania oraz płodozmianu na polu powoduje wzrost potencjału inokulacyjnego dla nowo zakładanych plantacji. Ponadto, szkółki nie zawsze dysponują własnym podłożem, często zdarza się, że torf lub inne podłoże jest kupowane od innego producenta- wtedy również nie ma pewności, czy w zakupionym produkcie nie bytują patogeny odglebowe. Choroby odglebowe mogą być przenoszone podczas wykonywania zabiegów agrotechnicznych na plantacjach. Dlatego, wszystkie sprzęty powinny być dokładnie czyszczone, a nawet dezynfekowane. Bardzo ważne jest również sadzenie roślin w odpowiednim terminie i odpowiedniej rozstawie. Plantatorzy mogą popełniać błąd w ochronie plantacji reagując tylko na jeden czynnik chorobowy, nie uwzględniając jednocześnie innych. Podstawowym działaniem, które powinni podjąć właściciele szkółek jest monitoring, polegający na dokładnej obserwacji roślin oraz diagnostyka weryfikacyjna w celu sprawdzenia obecności patogenów.

Jak zapobiec występowaniu patogenów w materiale szkółkarskim?

Jak zabezpieczyć się przed zakupem porażonego materiału szkółkarskiego? Podstawą jest nabycie roślin w dobrej kondycji, wolnych od patogenów – materiał szkółkarski powinien być pozyskiwany wyłącznie z wiarygodnego oraz bezpiecznego źródła, gdzie dostępne są sadzonki wysokiej jakości( zdrowe, z dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym). Po zauważeniu chorych roślin, należy je jak najszybciej usunąć z plantacji, aby choroba się nie rozprzestrzeniała.

Dzięki wykorzystaniu badań opartych na technikach molekularnych (Direct PCR, RT-PCR) możliwe jest potwierdzenie lub wykluczenie obecności groźnych agrofagów w kupowanym materiale szkółkarskim, nawet w sytuacji, kiedy infekcja jest w bardzo wczesnym stadium rozwoju, a objawy niewidoczne gołym okiem. Analizy laboratoryjne dostępne w Instytucie Agronomicznym Fertico mogą być nieocenionym narzędziem przy zakupie roślin do założenia nowej uprawy, dając plantatorom szansę na jeszcze większą kontrolę jakości nabywanego towaru, a co za tym idzie pozwala na otrzymanie większych korzyści ekonomicznych z planowanej produkcji. Najlepszym rozwiązaniem jest identyfikacja patogenów jeszcze przed nasadzeniami.

Gdy okaże się, że na plantacji występuje patogen można zareagować w porę, zanim nastąpi jego intensywny rozwój. Następnie, w celu zwalczenia patogenów dobiera się odpowiednie zabiegi dopasowane dla danej grupy chorobotwórczej m.in. zastosowanie fumigacji gleby z odpowiednim środkiem chemicznym, umożliwiającym odkażanie gleby, czy też zabiegi chemiczne. Jeśli problem występowania patogena zostanie wykryty dopiero na etapie wzrostu rośliny, gdy widoczne są już objawy, wyeliminowanie patogenów jest trudniejsze, a walka z patogenem dłuższa i bardziej kosztowna.

Dla wielu typów upraw szczególnie niebezpieczne jest porażenie materiału szkółkarskiego chorobami wywoływanymi przez wirusy, fitoplazmy i wiroidy. Zakażenie roślin wymienionymi patogenami może być trudne do wykrycia, zwłaszcza w pierwszych fazach rozwojowych. Występujące wówczas objawy są zwykle niespecyficzne – mogą to być np. drobne plamki nekrotyczne w miejscu infekcji pierwotnej lub zmiana zabarwienia liści. Późniejsze symptomy często prowadzą do deformacji całej rośliny, powodując niejednokrotnie zahamowanie jej wzrostu. Obecnie nie ma żadnych dostępnych środków chemicznej ochrony roślin, ukierunkowanych na zwalczanie wirusów. Porażone rośliny należy zniszczyć, są one źródłem infekcji dla zdrowych sadzonek.

Zalety nowoczesnej biologii molekularnej (DNA Express):

DNA Express jest to zaawansowana i innowacyjna metoda wykrywania patogenów roślin często jeszcze przed zaobserwowaniem objawów chorobowych. Patogeny identyfikowane są w sposób precyzyjny oraz jednoznaczny. Dzięki temu, że metoda jest stosunkowo szybka (2-3dni) możliwe jest zmniejszenie kosztów walki z patogenami poprzez trafny proces diagnostyczny, zanim infekcja osiągnie zaawansowane stadium.

Najczęściej identyfikowane patogeny upraw jagodowych:

Jak przebiega proces diagnostyczny w IAF?

Krótka charakterystyka najczęściej występujących patogenów na plantacji truskawki i maliny

Bardzo intensywny rozwój produkcji truskawek, handel oraz wymiana materiału nasadzeniowego, sprzyja rozwojowi i rozprzestrzenianiu się nowych patogenów na terenie naszego kraju.

Oprócz patogenów, powszechnie występujących takich jak: Phytophthora cactorum, Fusarium spp., Colletotrichum acutatum, Verticillium dahlie, pojawiają się nowe zagrożenia. Jednym z nich jest Plestalotiopsis clavispora będący patogenem glebowym, powodujący zgniliznę korzeni i korony truskawki. Objawy wywołane przez P.clavispora są bardzo podobne do tych wywoływanych przez P.cactorum, powodującego skórzastą zgniliznę owoców truskawki oraz zgniliznę korony truskawki. Cechą różnicującą wymienione patogeny jest to że P.clavispora w odróżnieniu od  P.cactorum, a także V.dahlie nie doprowadza do całkowitego zaschnięcia roślin w krótkim czasie. Jednak odróżnienie porażenia oraz postępującej infekcji P.clavispora od P.cactorum, na podstawie wizualnych oględzin przekroju korny truskawki jest praktycznie niemożliwe.

Maliny stanowią potencjał upraw roślin jagodowych w Polsce, z roku na rok wzrasta jej areał. Tym samym też wzrasta ilość czynników chorobotwórczych zagrażających tej uprawie. Obecnie identyfikowane jest ponad kilkadziesiąt różnych chorób grzybowych i bakteryjnych. Dodatkowo maliny są atakowane także przez choroby wirusowe. Do najgroźniejszych, a zrazem najczęściej występujących patogenów atakujących malinę należą m.in.:  Botrytis cinerea (sprawca szarej pleśni), Phragmidium rubi-idaei (powodującą rdzę maliny), Phytophthora fragariae var. rubi  (sprawca zgnilizny korzeni maliny), Didymella applanata (przypąkowe zamieranie pędów maliny), Leptosphaeria coniothyrium (zamieranie podstawy pędów maliny), Fusarium avenaceum (fuzarioza maliny). Na plantacjach malin odnotowywane są także choroby bakteryjne: Pseudomonas syringae (rak bakteryjny malin) oraz Agrobacterium tumefaciens, A. rubi (guzowatość korzeni).

Podstawą skutecznej ochrony plantacji jest prawidłowa diagnoza i określenie zagrożenia. Metody molekularne wykrywania polegają na izolacji DNA patogena z tkanki roślinnej i gleby z zastosowaniem specjalistycznych zestawów diagnostycznych, a następnie na doborze odpowiedniej metody opartej na łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR), umożliwiającej identyfikację mikroorganizmów znajdujących się w badanej próbie. Ponadto technika użyta przy tej identyfikacji pozwala w dość krótkim czasie na poprawną i pewną diagnozę czynnika chorobotwórczego.

Jeśli obserwujesz problem w swoim materiale roślinnym, zachęcamy do wykonania badania molekularnego w Instytucie Agronomicznym Fertico.
Adres: Ul. Mogielnicka 33, 05-600 Grójec
Telefon kontaktowy:  + 48 603 171 355

Pamiętaj, że lekceważenie objawów lub zastosowanie błędnych działań prewencyjnych może doprowadzić do rozprzestrzeniania się patogenów na plantacjach w kolejnych latach, powodując duże straty ekonomiczne, spowodowane słabym plonem w gorszej jakości handlowej.